Büyüyen Gıda Krizine Karşı AgriFood Tech Girişimleri
Başta Hindistan olmak üzere birçok ülkenin yurt içindeki talebi karşılamak için gıda ihracatını kısıtlaması, dünyanın farklı bölgelerinde yaşanan eş zamanlı kuraklık ve Ukrayna işgalinin etkileri… Son dönemde yaşanan ve küresel gıda fiyatlarındaki artışın daha önce görülmemiş seviyelere çıkmasına sebep olan bu gibi gelişmeler ‘gıda krizi’ konusunu küresel gündemin ilk sırasına çıkardı. Arka arkaya Dünya Bankası, IMF ve Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) yaptığı gıda krizi uyarısı ve bu yılki Davos zirvesinde ana gündem maddesi olarak ‘gıda krizini önleme’ başlığının belirlenmesi uluslararası ölçekte artan kaygıyı açıkça ortaya koyuyor.
Kimilerine göre, Ukrayna’daki limanların tekrar ticarete açılması ve Hindistan’ın uyguladığı ihracat yasağını geri çekmesi küresel gıda tedariğinde hızlı bir rahatlamaya yol açabilir. Ancak, bu fazla iyimser senaryolar gerçekleşse bile, son veriler küresel gıda krizinin mevcut buğday tedariğindeki sorunlarla sınırlı olmayan etkileri giderek artacak, uzun vadeli bir kriz olduğunu ortaya koyuyor.
“2022 Küresel Gıda Krizi" başlıklı rapora göre, bölgesel çatışmalar, ekstrem hava koşulları ve Covid-19 salgınının ekonomik etkileri sebebiyle 2021'de 53 ülkede yaklaşık 193 milyon insan kriz ya da daha kötü seviyelerde akut gıda güvensizliği yaşadı. Bu sayı 2020 yılındaki veriden 40 milyon fazla olmakla beraber tüm zamanların en yüksek seviyesi olarak kayıtlara geçti. Maalesef bu durumun iklim krizinin etkileriyle önümüzdeki yıllarda daha da kötüye gitmesi bekleniyor. Nitekim IPCC, küresel ısınma sebebiyle gıda sektöründe üretkenliğin normal seviyeden %21 daha düşük olduğunu tespit etti.
Görünen o ki, 2050 yılında 9 milyarı aşması beklenen dünya nüfusunun artan gıda talebini karşılamak hiç de kolay olmayacak.
Türkiye’nin Durumu:
Ülkemize baktığımızda da tablo maalesef hiç parlak görünmüyor. Resmi verilere göre yıllık %90 civarına çıkan gıda enflasyonunu halihazırda yaşadığımız sorunun büyüklüğünü net bir şekilde göstermekte. TÜİK verilerine göre ülkemizde buğday üretiminin 2021 yılında Doğu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu’da etkili olan kuraklık nedeniyle son 14 yılın en düşük seviyesine gerilediği görülüyor. Bununla beraber, türk lirasındaki değer kaybıyla ithal edilen girdi fiyatlarının yükselişi ve üretimi terk etmek durumunda kalan çiftçi sayısındaki hızlı artış tarımsal üretim ve gıda fiyatlarının geleceğine dair kaygılarımızın artmasına neden oluyor.
Bu krizden bizi ne kurtaracak?
Bu noktada aklımıza; çığ gibi büyüyen bu sorunla dünya nasıl baş edecek, ülkemizin gıdada dışa bağımlılığı azaltmak ve beklenen küresel risklere karşı önlem almak nasıl mümkün olabilir? gibi sorular geliyor.
Bu soruların tek ve kesin bir cevabı olmadığı çok açık. Gıda krizi de tıpkı iklim krizi ve pandemi gibi karmaşık nedenler ve sonuçlar barındıran çok katmanlı bir sorun gibi gözüküyor. Bu da, müdahale alanını ve çözümü bir yerde aramaktansa yerel ve uluslararası, ekonomik, politik, teknolojik, toplumsal ve hatta bireysel eforların beraber uygulandığı bütüncül bir yaklaşıma ihtiyacımız olduğu anlamına geliyor. Gıda krizine karşı farklı alanlarda geliştirilmesi gereken çözüm yolları hakkında tabii ki önerilerde bulunmayacağım. Bu konuda yapacağım yorumlar uzmanlığa dayalı olmayan şahsi fikirlerin ötesine geçemez.
Bu nedenle yazının devamında bu konuyu gıda kriziyle mücadelenin çok önemli parçalarından biri olarak kabul edilen, benim de çalışma alanım olan ve bu kriz karşısında çaresiz olmadığımızı hissettiren ‘inovasyon ve girişimcilik’ tarafından ele almak istiyorum.
Dünya Geleceğe Hazırlanıyor:
Toplam yüz ölçümü ve tarımda istihdam edilen kişi sayısının düşüklüğüne rağmen, yurt içindeki talebi karşılamakla kalmayıp, bölgelerindeki diğer ülkelerin ihtiyaçlarına karşılık verebilen ülkelerin başarı hikayeleri hepimizin dikkatini çekmiştir. Hollanda ve Belçika gibi nerdeyse Marmara bölgesinin yarı yüzölçümüne sahip olan ülkeler yıllık 95 milyar $ ve 44 milyar $’lık hacimleriyle, tarımsal ihracatta dünyada ilk 10 sırada yer alıyor. Bununla beraber, tarımsal verim açısından coğrafi olarak büyük dezavantajlara sahip İsrail, Singapur ve İsveç gibi ülkelerin gıdada dışa bağımlılıklarını azaltmak için son yıllarda çok büyük adımlar attığını görüyoruz. Bu beş ülke, her ne kadar tarıma elverişli alan ve bu sektörde çalışacak insan sayısı açısından kısıtlı kaynağa sahip olsa da gıda üretimlerini oldukça verimli hale getirmeyi başarmış durumda.
Bu verimlilik artışının anahtarı olarak ise yeni inovasyonların hayata geçmesini ve ölçeklenmesini sağlayan bu ülkelerin gelişmiş girişimcilik ekosistemleri gösteriliyor. Öyle ki, Global Entrepreneurship Network’ün dünyadaki ‘AgTech’ (Tarım teknolojileri) alanındaki startup ekosistemlerini karşılaştırdığı çalışmada bütün dünya şehirleri arasında Singapur, Stockholm, Amsterdam ve Tel Aviv gibi görece küçük kentlerin her biri ilk 20 sırada kendisine yer buldu. Gıda krizi çağında düşük sermayelerle başlatılan startupların başta İsrail, Hollanda, Singapur gibi ülkelerde toplam verimliliğe yaptığı katkının görünür olması dünya genelinde bu alanda çalışan girişimlere sağlanan teşviklerin ve finansmanın hızla artmasına yol açtı.
Cruchbase’in bu yıl yayınladığı verilere göre sadece tarım teknolojileri startup’larına yapılan VC (risk sermayesi) yatırımları 2021 yılında 5 milyar $’a ulaştı. Bu miktar 2020 yılında 3.4 milyar $ iken, 2019 yılında 1.7 milyar $ olarak kaydedilmişti. AgriTech ile beraber FoodTech alanına yapılan yatırımların da hızla artması, önümüzdeki dönemde gıda üretiminde verim artışını sağlayan çok daha fazla girişim ve inovasyonla karşılaşacağımızın habercisi.
Şimdi, gıda üretiminde verimin artmasını sağlayan dünyadan bazı başarılı startup örneklerini inceleyelim:
Connecterra - Hollanda
Connecterra süt ürünleri endüstrisindeki verimi artırmak ve bu alandaki üretimi daha sürdürülebilir hale getirmek üzere yapay zekadan faydalanan Hollandalı bir startup. 2014 yılında kurulan girişim şu ana kadar 18 milyon doların üzerinde yatırım aldı.
Prospera - İsrail
Prospera tarladaki bitki sağlığını izlemeye olanak sağlayan teknolojiler geliştiren ve iklim şartlarına dair veriler toplayarak çiftçilerin eyleme geçirebilecekleri bilgiler sağlayan veri odaklı bir tarım teknolojileri girişimi. İsrailli girişim 2021 yılına kadar 22 milyon dolarlık yatırım alarak 300 milyon dolarlık değerlemeye ulaşmıştı.
Shiok Meats - Singapur
Shiok Meats, hücre bazlı et üretimi yapan Singapur’lu bir FoodTech girişimi. Deniz canlıları yerine kök hücrelerden faydalanarak piyasaya temiz ve sağlıklı deniz ürünleri sunma misyonuyla yola çıkan girişim, üretim yelpazesinde karides, yengeç ve ıstakoz gibi deniz ürünlerini barındırıyor. 2018 yılında kurulan startup, aktif olduğu 4 yıl içerisinde 30 milyon doların üzerinde yatırım aldı.
Vultus AB - İsveç
2016 yılında kurulan bu girişim geliştirdiği uydu tabanlı sistemle gübre kullanımında israfı ortadan kaldırmayı hedefliyor. Azotun atığa dönüşmesini, ve dolayısıyla toprakta yetişen ürüne ve çevreye zarar vermesini engellemek için çalışan sistem sayesinde çiftçiler azotlu gübre kayıplarını %30’a kadar azaltabiliyor.
Gıda krizinin giderek derinleşmesi farklı alanlardan acil çözüm ihtiyacını da beraberinde getirdi. Gıda üretiminde verimi artıran inovasyonlar ve girişimler bu günlere hazırlıklı ülkelerin krizle mücadelede en önemli silahlarından birisi olarak gözükmekte. Bu alanda inovasyon ve girişimcilik yönünden geri kalmış ülkeleri ise önümüzdeki dönemde maalesef çok ağır bedeller bekliyor.
Türkiye’de AgriFood Tech Ekosistemi Hangi Aşamada?
Dünyadaki gelişmiş AgriFood Tech ekosistemlerine kıyasla henüz yolun daha başında olsak da, yakın zamanda ülkemizde de umut verici gelişmelere şahit olduk. Son dönemde Tarfin, ForFarming ve Agrovisio gibi startupların yakaladığı başarılar bu alanın yatırımcılar ve özel sektörün daha fazla dikkatini çekmesini sağladı. Bununla beraber Foodback, Kök Project ve Hackquarters gibi gıda & tarım girişimlerine özel destek programları yürüten mekanizmaların sayılarının artması ülkemizdeki ekosisteme dair son dönemde bizi umutlandıran bir diğer gelişmeydi.
Ancak mevcut gıda krizinin yarattığı aciliyeti hatırladığımızda ve başarı kriterini ülkemizdeki üretimin verimliliğine kayda değer katkılar sağlayanarak global pazarda rekabet edebilen çok sayıda nitelikli startup çıkartmak olarak düşündüğümüzde, gidecek daha çok yolumuz olduğunu kabul etmemiz gerekiyor
Gıda krizin giderek derinleştiği bu dönemde üretimimizdeki verimliliği artırmak ve giderek artması beklenen dış etkenlere karşı kırılganlığımızı azaltmak için elimizi çabuk tutmamız gerekiyor. FoodAgri Tech ekosistemini kayda değer ölçüde geliştirebilmemiz için, acil olarak nitelikli bilginin çoğalması ve paylaşılması, ihtiyaç alanlarının hızlıca tespit edilip kısıtlı kaynakların doğru yere aktarılması gerekiyor. Bunun için yerel yönetimlerden, risk sermayesi fonlarına, girişimcilik destek mekanizmalarından özel sektör temsilcilerine, üniversitelerden startuplara bu ekosistemin gelişimi için aksiyon alabilecek çok sayıda farklı kurum ve kişi arasında anlamlı diyalog alanlarına ihtiyacımız var.
Arkhé Innovate Gıda ve Tarım Girişimciliği Buluşması:
Bu diyalog alanlarının bir örneğini 18-23 Haziran’da Şirince’de gerçekleştireceğimiz “Gıda ve Tarım Girişimciliği” programında oluşturacağız. Ülkemizin gıda ve tarım girişimciliği ekosistemine dokunan destek mekanizmaları, kalkınma ajansları, yatırımcı ve startuplardan temsilcilerin ve çok sayıda genç girişimci adayının bir araya geleceği bu buluşmada; gıda krizinin beklenen etkileri, Türkiye’de tarımın mevcut durumu, dünyada FoodAgri Tech alanına yön veren inovasyonlar ve girişimcilik için fırsat alanları gibi çok fazla konuyu ele alacağız. Bu ve bunun gibi daha nice buluşmada bir araya gelmek ve çözüm için beraber çalışmak dileğiyle…
Yazar: Alper Güven - Arkhé Innovate Direktörü
İlave Okumalar:
https://sgtechcentre.undp.org/content/sgtechcentre/en/home/blogs/sg-agritech-ecosystem.html
https://startupgenome.com/report/gser-agtechandnewfoodedition
https://news.crunchbase.com/startups/agtech-startups-vc-funding-data/